Để bắt đầu, tôi muốn nói rằng tôi bắt đầu làm quen với hệ sinh thái bóng đá Việt Nam vào tháng 4 năm 2010, khi lần đầu tiên đặt chân đến đất nước xinh đẹp này. Khi đó, Việt Nam vẫn còn khá nghèo và chưa phát triển, nhưng tôi vẫn có thể cảm nhận được sự cuồng nhiệt với bóng đá ngay lập tức.

Lần đầu tiên tôi tiếp xúc trực tiếp với bóng đá Việt Nam là ở thành phố Vinh, với CLB Sông Lam Nghệ An, nơi được coi là sở hữu “học viện bóng đá tốt nhất Việt Nam”. Điều này khiến tôi rất hứng thú vì nó gợi nhớ về thời thơ ấu của tôi, khi lớn lên ở một đất nước có nền thể thao phát triển mạnh mẽ như Nam Tư.

Cầu thủ trẻ đầu tiên khiến tôi chú ý là Trọng Hoàng, khi đó khoảng 20, 21 tuổi. Cậu ấy có tiềm năng rất lớn để phát triển nhưng cần một HLV thực sự giỏi để trau dồi và nâng tầm kỹ năng. Như chúng ta đã biết, Trọng Hoàng sau này trở thành một cầu thủ quan trọng của đội tuyển quốc gia Việt Nam và hiện vẫn đang là trụ cột của CLB Hà Tĩnh. Tuy nhiên, cậu ấy chưa chưa bao giờ đạt tới trình độ tương xứng với tiềm năng của mình. 

Tôi tin rằng nếu Trọng Hoàng ra nước ngoài từ năm 19-21 tuổi, sự nghiệp của cậu ấy có thể vươn xa hơn nữa. Nhưng vào thời điểm đó, tôi hiểu vì sao cậu ấy không muốn đi. Việt Nam vẫn là một đất nước khá khép kín, gia đình luôn ở bên cạnh, và quan trọng hơn, Hoàng yêu thích cảm giác được chơi bóng ở quê nhà. Nếu tôi nhớ không nhầm, khi ấy cậu ấy vẫn còn đi xe đạp đến sân tập. Sở hữu một chiếc ô tô vẫn là giấc mơ xa vời với nhiều cầu thủ bóng đá Việt Nam thời điểm đó.

Sau khi nhìn thấy Trọng Hoàng, tôi biết chắc chắn rằng Việt Nam còn rất nhiều cầu thủ có tiềm năng như vậy. Nhưng khi chứng kiến các buổi tập của lứa trẻ trên mảnh sân của CLB (đúng rồi, là “mảnh sân” chứ không phải sân bóng), tôi hiểu rằng tình hình không hề dễ dàng. 

Tôi cũng có cơ hội quan sát điều kiện sinh hoạt, phong cách huấn luyện và mọi thứ khác thời điểm đó. Không khó để nhận ra rằng hệ thống đào tạo trẻ của Việt Nam hoàn toàn dựa vào tài năng bẩm sinh và tiềm năng của các cầu thủ nhí. Phương pháp huấn luyện đã lỗi thời, còn điều kiện tập luyện và sinh hoạt thì quá nghèo nàn để có thể sản sinh ra những cầu thủ đẳng cấp thực sự.

Ban đầu, ý là vào thời điểm năm 2010, tôi khá thích mô hình “học viện nội trú” trong đào tạo bóng đá trẻ ở Việt Nam. Điều này sau đó đã được lứa HAGL JMG xác nhận với cách đào tạo chuyên biệt. Tuy nhiên, tôi tin rằng sau 15 năm, Việt Nam đã phát triển lên một tầm cao mới và đến năm 2025, hệ thống đào tạo bóng đá trẻ cũng cần phải thay đổi. Vì sao?

Bởi vì mô hình cũ không còn phù hợp nữa. Hệ thống hạ tầng và giao thông tại Việt Nam đã phát triển đáng kể trong 15 năm qua. Điều đó có nghĩa là các cầu thủ có thể tới sân tập mỗi ngày một cách dễ dàng. Thói quen của người Việt Nam cũng đã thay đổi. 

Theo tôi, các cầu thủ trẻ sẽ phát triển tốt nhất nếu họ có thể tham gia tập luyện từ 2-6 buổi mỗi tuần (tùy theo độ tuổi và trình độ), và sân tập chỉ cách nhà khoảng 10-20 phút đi bộ. Nói một cách đơn giản, sân tập càng gần nhà thì quá trình phát triển càng tốt cho cầu thủ trẻ.

Vấn đề lớn thứ hai: Kiến thức huấn luyện hiện đại. Một trong những trở ngại lớn nhất đối với sự phát triển của bóng đá trẻ Việt Nam là vấn đề về kiến thức huấn luyện. Phần lớn các “học viện” hay “CLB đào tạo trẻ” không có HLV thực sự được cấp chứng chỉ và có chuyên môn cao. 

Không phải cựu cầu thủ chuyên nghiệp nào cũng có thể trở thành một HLV giỏi. Đặc biệt là trong đào tạo trẻ. Nếu không học hỏi và được đào tạo bài bản, họ không thể làm tốt công việc này. 

Lý do thật đơn giản. Một tay đua Công thức 1 hay một tay đua xe chuyên nghiệp không mặc nhiên là một thợ cơ khí giỏi. Nhiều tay đua thậm chí còn không biết rõ động cơ xe trông như thế nào. Nhưng những người thực sự nghiên cứu và trải qua tất cả những quy trình đào tạo bài bản về ô tô sẽ có nền tảng tốt hơn để trở thành một thợ cơ khí giỏi. 

Đây chính là vấn đề cốt lõi trong sự phát triển của bóng đá trẻ Việt Nam: kiến thức.

Một số “học viện” thường tìm cách mời các “tên tuổi lớn” từ phương Tây và trả mức lương quá cao cho họ. Nhưng sau đó, những “tên tuổi lớn” này lại không muốn lên tiếng để thúc đẩy sự thay đổi, vì họ dần hiểu được văn hóa địa phương quá bảo thủ, hoặc đơn giản là họ thích mức lương hậu hĩnh và không muốn mất việc nếu lên tiếng. 

Thay đổi chưa bao giờ là điều dễ dàng, đặc biệt trong một môi trường đầy những “ngôi sao” và “chuyên gia” tự phong như bóng đá Việt Nam.

Rất khó để thay đổi góc nhìn của người khác, đặc biệt khi còn những rào cản về kiến thức. Thực tế, đã có không ít trường hợp các CLB thuê những HLV ngoại có trình độ thấp hơn để che đậy sự thiếu chuyên môn của các “chuyên gia” trong nước. Và rồi, sự (không) phát triển vẫn tiếp diễn như một vòng lặp.

Vậy thì bạn sẽ hỏi, giải pháp là gì?

Trước hết, VFF cần lập tức giảm độ tuổi “đào tạo” và cấm các hợp đồng trói chân cầu thủ trẻ tới năm họ 25 hay 27 tuổi tuổi. FIFA đã thiết lập một cơ chế bảo vệ cho các học viện và CLB trên toàn thế giới, Việt Nam cũng cần xây dựng một hệ thống bảo vệ các cầu thủ trẻ cũng như sự phát triển của bóng đá trẻ.

Thứ hai, VFF phải mở rộng cánh cửa cho các HLV mới thông qua các khóa đào tạo cấp chứng chỉ. Giáo dục trong lĩnh vực này cần phải được nâng cấp mạnh mẽ. Theo tôi, VFF nên đào tạo:

•    5.000 HLV có bằng AFC C
•    HLV có bằng AFC B
•    300-500 HLV có bằng AFC A
•    50 HLV có bằng AFC PRO

trong vòng 5 năm tới. Những người không có chứng chỉ huấn luyện nên bị cấm đào tạo trẻ. Nếu dạy sai ngay từ đầu, mọi thứ sẽ không thể phát triển.

VFF cũng cần hợp tác với chính phủ, AFC và FIFA để xây dựng càng nhiều sân chơi công cộng và sân tập an toàn càng tốt. Việc tập luyện trên đường chạy điền kinh hay trên khán đài cần bị cấm. Ngoài ra, VFF cần thiết lập một hệ thống bóng đá trẻ gồm nhiều cấp, từ cấp Quốc gia, Khu vực, Tỉnh tới Huyện (hoặc Xã).

Nhiều người cho rằng điều này cần rất nhiều tiền. Sai. Kiến thức, nỗ lực và thời gian mới là những thứ cần thiết nhất. Tiền là thứ cuối cùng phải lo. 

Nếu tất cả những điều trên được thực hiện bởi những người có trách nhiệm, thế hệ cầu thủ trẻ Việt Nam sẽ có cơ hội chơi bóng ở nước ngoài và phát triển giống như bất kỳ cầu thủ chuyên nghiệp nào khác.

Và đó là điều tôi muốn thấy hơn bất cứ thứ gì…